Filosofie van Ayurveda
Elke geneeskunde kent van oudsher zijn eigen filosofisch draagvlak dat de genezer zijn motivering om de andere mens te helpen onder woorden te brengt en de regels die hierbij horen omschrijft. De westerse geneeskunde hanteert hiertoe de eed van Hippocrates : ‘Ik zweer (ik beloof) dat ik de genees-, heel en verloskunst volgens de daarop wettelijk vastgelegde bepalingen naar mijn beste weten en vermogen zal uitoefenen en dat ik aan niemand zal openbaren, wat in de uitoefening als geheim mij is toevertrouwd of te mijner kennis is gekomen, tenzij mijn verklaring als getuige of deskundige in regten gevorderd of ik anderszins tot het geven van mededeeling door de wet verpligt worde’.
De eed van Hippocrates (hier weergegeven in de originele oud Hollandse tekst) is niet juridisch verplicht, maar verwoordt morele plicht en houding die een arts moet aannemen ten opzichte van de patiënt.
Ook de ayurveda heeft zijn filosofisch draagvlak en deze wordt merendeels bepaald door de‘Samkhya leerschool’.
De samkhya leerschool (filosofie) wordt beschouwd als de oudste en meest invloedrijke van de Indiase leerscholen. Het is niet bekend wanneer het gedachten goed van de samkhya ontstaan is. Wel weten we dat de filosofie rond de 5e eeuw v.C. door de wijsgeer Kapila werd uitgewerkt en geopenbaard. Over de vertaling van Samkhya lopen de meningen uiteen. De wortels van de term Samkhya zijn twee Sanskriet woorden: sat dat ‘waarheid betekent’, en khya dat ‘weten ‘betekent’. Belangrijker is echter om de principes van de samkhya-filosofie te begrijpen.
De samkhya-filosofie gaat ervan uit dat de schepping bestaat uit twee natuurorden (energieën): de een is zuiver geestelijk, de ander is stoffelijk. De zuiver geestelijke natuurorde wordt purusha genoemd, en de stoffelijke natuurorde heet prakriti.
Purusha is het principe van absoluutheid, volgens samkhya bevindt zich achter de schepping een toestand van zuiver bestaan of bewustzijn. Purusha is dus alleen bewustzijn, heeft geen eigenschappen en geen vermogen om materie te vormen. Purusha neemt niet actief deel aan de manifestatie van het universum maar kan wel een verschijningsvorm hebben in prakriti.
De stoffelijke natuurorde prakriti is er in verschillende gradaties. Niet alleen het tastbare, zoals aarde, valt hieronder, maar ook niet-tastbare energieën. Gedachten bijvoorbeeld zijn niet tastbaar (we hebben ongeveer 60.000 gedachte per dag), ook andere energieën zoals de zwaartekracht zijn niet tastbaar maar wel aanwezig. Volgens samkhya zijn al deze substanties – hoewel ze dus niet tastbaar zijn – van een heel fijnstoffelijke aard.
Ook van prakriti bestaan er verschillende vertalingen. Je kan dit begrip het best vertalen met ‘natuur’. Bedoeld wordt dan de natuur zoals je die waarneemt, alsmede de natuurkrachten die je niet kunt waarnemen. Je ziet bijvoorbeeld een boom, maar wat je niet ziet is het vermogen (het potentieel) van deze boom om via zijn zaden tientallen nieuwe bomen voort te brengen. In het Sanskriet wordt dit potentieel gezien als de oerkracht van de natuur en aangeduid met het woord mula, dat letterlijk ‘wortel ’of ‘oer’ betekent. Men spreekt dan van mulaprakriti, ofwel de nog niet gemanifesteerde oernatuur. Purusha en Prakriti bevinden zich zo in een onzichtbare evenwichtsstaat naast elkaar (zie fig. 1).
Verder heeft (mula) prakriti drie verschijningsvormen, dit zijn de drie oerkrachten die nu nog volkomen onzichtbaar in evenwicht in de mulaprakriti ingebed liggen. Deze drie verschijningsvormen worden in het Sanskriet de drie guna’s genoemd. Guna wordt vaak vertaald als eigenschap of kwaliteit. De drie guna’s zijn sattva, tamas en rajas. Sattva is het principe van zuiverheid en helderheid en bevordert spirituele groei. Tamas staat voor traagheid (inertie) en onwetendheid, tamas werkt vertragend en bevordert het verdichtingsproces. Rajas is het principe van beweging en evenwicht, het is neutraal en zorgt voor de verbinding tussen sattva en tamas.
| Purusha (geestelijke natuurorde, geen vermogen tot manifesteren (verschijnen)
¯ (Mula) Prakriti (stoffelijke natuurorde, vermogen tot manifesteren (verschijnen) 123 ¯ satva rajas tamas
|
(“onzichtbaar/oorzakelijk gebied van de schepping”)
Fig.: Purusha en Prakriti en haar drie verschijningsvormen.
Binnen deze onzichtbare staat van zuiver bewustzijn ontstaat een verlangen om zichzelf te ervaren. Dit verlangen verstoort het evenwicht tussen de drie guna’s waardoor de onzichtbare niet gemanifesteerde staat doorbroken wordt en prakriti in beweging komt (purusha is vormloos en kan zich alleen maar uiten via prakriti). Ayurveda legt uit dat prakriti zich eens begon te spiegelen aan purusha en dat zo de volmaakte staat van evenwicht waarin zich de drie guna’s bevonden (de staat van avyakta=de niet geopenbaarde staat) verbroken werd. Het is te vergelijken met de westerse analoog van Narcissus, die zich spiegelde aan het water in de vijver en zo zijn eigen aangezicht ontdekte. Bij deze ontdekking werd hij verliefd op zichzelf (beter gezegd zijn eigen evenbeeld) en vervolgens ontroostbaar, omdat hij besefte dat hij niet met dit perfecte zelfbeeld (in zijn ogen) kon trouwen. Als het evenwicht tussen de guna’s verstoord raakt en prakriti in beweging komt, uit zich dit in de eerste manifestatie van prakriti, namelijk het kosmisch bewustzijn (mahat) of kosmisch intellect. Uit dit mahat ontstaat uiteindelijk het ahamkara (‘ego’), het gevoel van ik ben. Het eerste besef van een individualisatie, een eigen ik is nu doorgebroken.
►Ahamkara
Ahamkara is een Sanskriet woord dat niet gemakkelijk te vertalen is omdat het een denkbeeld is wat in het westen niet volledig ontwikkeld is. Ahamkara wordt vaak gelijkgesteld met ‘ego’, maar dit is misleidend omdat ahamkara veel meer is. Ahamkara is de individuele intelligentie, die verschilt van de gewone intellectuele geest en komt voort (en maakt deel uit) uit van het kosmisch bewustzijn – mahat.
Het is jouw innerlijke wijsheid; dat deel van jouw individualiteit dat niet kan worden beïnvloed door de eisen van het dagelijks leven (dus ook niet door ziekte!!). Het is dat deel van ‘mij’ dat weet welke delen van de universele schepping mij ‘zijn’. Het is het besef dat ‘het ik’ niet los sta van de schepping, maar dat ‘ik’ een identiteit heeft die differentieert en de grenzen van mij bepaalt. Alle onderdelen van de schepping hebben ahamkara, niet alleen mensen. Vanuit ahamkara bepaalt de energie van de guna’s wat er verder wordt voortgebracht
► Subjectieve en objectieve werelden
Een verschil tussen het westers en oosters denken is het feit dat in ayurveda subjectiviteit en objectiviteit even belangrijke begrippen zijn. Vanuit Ahamkara ontstaat er een ‘tweevoudige schepping’. De eerste ontstaat uit de guna sattva en omvat de subjectieve wereld, die in staat is om materie waar te nemen en te manipuleren. De subjectieve wereld omvat de vijf zintuigen en de bijbehorende organen (oren om te horen, huid voor de aanraking, ogen om te zien, tong om te proeven en de neus om te ruiken), de vijf motorische organen of handelingsorganen (de mond –om te spreken -, de handen, voeten, voortplantings- en uitscheidingsorganen) en de geest (mind).
►Boodschap samkhya filosofie
Wat wil de samkhya filosofie ons nu leren?
| Je bent een ziel die een menselijke ervaring beleeft en geen mens die een zielservaring ondergaat! |
Elke handeling die tot bevrijding zou moeten leiden is slechts een bevrediging van je eigen, zelfgeschapen ik. De uitgebreide filosofische gedachten van de samkhya wijzen de mensen erop dat dit komt door de voortdurende vergissing die je maakt om purusha en prakriti met elkaar te verwisselen. Zou je echter begrijpen wat prakriti en purusha werkelijk zijn, dan zou dat een bevrijdend inzicht zijn en wordt je als mens je bewust van je eeuwigdurende zijnstoestand (bewust-zijn).